O nama

Održivi razvoj

Tokom proteklih nekoliko godina, "Održivi razvoj" (Sustainable Development - SD) je prihvaćen kao nova paradigma razvoja.

Održivi razvoj

   · Predstavlja savremeni model i koncept u okviru države ili lokalne zajednice koji se bavi unapređenjem kvaliteta ljudskog života;

   ·  Predstavlja integrisan pristup razvoja ekonomije, humanog i socijalnog unapređenja i zaštitu i unapređenje životne sredine;

   · Podstiče prilagođavanja i stvara mogućnosti za održavanje prosperitetnih  socijalnih, ekonomskih i ekoloških sistema;

U cilju promovisanja održivog razvoja odnosno  konkurentnije ekonomije, koja efikasno koristi resurse i vodi računa o životnoj sredini, za našu zemlju su važni strateški dokumenti EU: Horizont 2020, Evropa 2020, Strategija Evropske Unije za Dunavski region.

Jedna od uloga nauke je da obezbedi informacije koje bi bolje omogućile formiranje i izbor razvojne politike u procesu donošenja odluka. Da bi se ispuno ovaj uslov, od suštinskog značaja je poboljšanje naučnog pristupa i razumevanja, poboljšanje dugoročnih  naučnih procena i uverenje da nauka daje odgovor na novonastale potrebe. Nauka treba da ima sve veću ulogu u procesu poboljšanja efikasnosti korišćenja resursa i u pronalaženju novih pravaca razvoja, resursa i alternativa. Tako, nauka se sve više shvata kao neophodna komponenta u pronalaženju mogućih puteva ka održivom razvoju.

U Laboratoriji za termotehniku i energetiku Instituta Vinča, naučno-istraživački rad i pristup u oblasti održivog razvoja predstavlja sveobuhvatnu analizu u oblasti održivog razvoja i transfer stečenih znanja za rešavanje problema uz upotrebu naučnih metoda.

Naučno istraživački tim je glavna istraživačka interesovanja usmerio ka analizi održivosti u energetskom sektoru: 

Energija i održivi razvoj

Odnos između energije i održivog razvoja je složen, i pozitivnom i negativnom smislu. Energija doprinosi i umanjuje održivi razvoj u skladu sa uzajamnim složenim delovanjem tržišta, tehnološkim razvojem, uticajem vladine politike, društvenim normama i ponašanjem pojedinaca.

Održivi energetski sektor podrazumeva balans između proizvodnje i potrošnje energije i nema, ili ima minimalni, negativani uticaj na životnu sredinu (u okviru granica tolerancije), ali daje priliku za zemlju da upotrebi svoje društvene i ekonomske potencijale.

Koliko energetski resursi, tehnologije i infrastrukture idu u korak sa novim izazovima vezanim za klimatske promene, zaštitu životne sredine, porast prirodnog priraštaja i ekonomsko blagostanje, moguće je utvrditi standardizovanim skupom metrike koja služi da proceni nacionalni energetski sistem. 

Istraživački tim laboratorije za termotehniku i energetiku je razvio metodologiju za odabir, definisanje i kvantifikaciju indikatora održivog razvoja (IOR) kao alata koji se koristi za analizu promena, praćenje i merenje održivog razvoja i praćenje napretka ka održivom razvoju. 

Proces donošenja odluka u energetskoj politici je vrlo složen i uključuje traženje raspoloživih mogućnosti i procenu opcija od strane različitih aktera sa više aspekata, koji mogu da imaju kvalitativnu i kvantitativnu prirodu. Indeks održivosti energetskog sistema se određuje da  pokaže kreatorima politike, investitorima i analitičarima status takvog komleksnog sistema.

Da bi se izmerila održivost energetskog sistema koji proizvodi i isporučuje energiju moraju se sagledati različiti aspekti ili dimenzije održivog razvoja kako bi se uključile sve posledice koje bi nastale pri njihovoj implementaciji. Kako su energetska pitanja i problemi obično složeni, dinamički, sa elementima neodređenosti i neizvesnosti, odlukuju ih suprotstavljeni ciljevi, različiti oblici podataka i informacija, višestruki interesi i perspektive interesnih grupa, postoji potreba za uvođenjm novih alata kako bi se izmerila održivost. 

Istraživački tim je razvio metodologiju na osnovu koje se izračunava indeks održivosti kompleksnih energetskih sistema, uvođenjem za sada nekoliko kriterijuma sa aspekta održivosti (ekonomski, socijalni, ekološki, i td.) u cilju prevazilaženja nerodređenosti u proceni održivosti sistema. Istraživački tim je učestvovao u definisanju i vrednovanju energetskih indikatora održivog razvoja.

Alat za merenje održivosti

Višekriterijumska analiza je pogodan alat koji može da obezbedi tehničko-naučnu podršku za spajanje i analizu velikog broja različitih karakteristika na različitim nivoima: ekonomskim, tehničkim, socijalnim, ekološkim.

Metodi višekriterijalne analize (Multi-criteria Decision Analysis - MCDA):

     · su oblik integrisane evaluacije održivosti kompleksnih sistema koji se već primenjuje u procesu donošenja odluka u oblasti upravljanja energijom;

    · predstavljaju alat za donošenje odluka koji je u mogućnosti da poveže i analizira različite perspektive interesnih grupa, uzimaju u proračun kvantitativne i kvalitativne kriterijume i odvajaju objektivne i subjektivne aspekte problema odlučivanja;

     · obezbeđuju sistematski pristup u rangiranju opcija (alternativa) i vrše odabir najpogodnije tehnologije u skladu sa skupom kriterijuma za ocenjivanje;

      · mogu da izmere teško merljive ekološke i socijalne kriterijume tako da kroz relativne skale mišljenja eksperata ovi kriterijumi mogu biti kvantifikovani i uključeni u process odlučivanja;

Donosilac odluka, u procesu donošenja odluka, u cilju svojih interesa i potreba definiše prioritete preko težinskih koeficijenata koji predstavljaju udeo u krajnjem rezultatu.  Kod više modela višekriterijalne analize, težinski koeficijenti za kriterijume se određuju na subjektivan način (zavise od mišljenja eksperata), na osnovu merljive skale pomoću koje se relativna težina izražava numerički ili lingvistički. 

ASPID metod višekriterijalne analize

Da bi se prevazišle neodređenosti koje nastaju u procesu donošenja odluke od strane ljudi, može se primeniti fazi logika kao matematički alat za modeliranje različitih procesa u kojima dominira neizvesnost, višeznačnost, subjektivnost i neodređenost. ASPID metoda je zasnovana na teoriji Fazi skupova i predstavlja  integrisan pristup da bi se prevazišle višeznačnosti u prioritetima.

U Laboratoriji za termo tehniku i energetiku, istraživačka grupa koja se bavi procenom održivosti kompleksnih energetskih sistema primenjuje ASPID metod višekriterijumske analize kao matematički alat koji obezbeđuje:

    · Objektivnu procenu težinskih koeficijenata, pošto se u procesu randomizacije određuje neodređenost vektora težinskog ;

   · Da se težinski koeficijenti izračunavaju na osnovu uzajamnih dejstava vrednosti kriterijuma (indikatora) analizirane opcije pri definisanom ograničenju;

    · Međusobne odnose težinskih koeficijenata kriterijuma u odnosu na različite aspekte održivog razvoja tako što se prednost daje nekom od kriterijuma (indikatora);

    · Da se standardizacijom (normalizacijom)  ne gube neke informacije koje mogu biti dragocene na nekim nivoima procene (a što je slučaj kod drugih metoda); i

    · Da se sa gledišta praktične primene višekriterijumskih metoda, ova metoda pruža bolje razumevanje i prikazivanje rezultata.

Projekti

[1] Formiranje indikatora održivog razvoja Republike Srbije

Ministarstvo za zaštitu prirodnih bogatstava i životne sredine, 2004;

 [2] Razvoj i primena komplementarnih metoda za procenu energetske efikasnosti i indikatora kvaliteta unutrašnjeg vazduha objekata za stanovanje u Beogradu;

Naučni projekat TR18004A finansiran od Ministarstva za nauku i obrazovanje RS,  Januar 2008. – Januar 2011;

Reference

KNJIGE

[1] Afgan, H. N., Carvalho, G. M.

Sustainability Assessment Method for Energy Systems, Indicators, Criteria and Decision Making Procedure, Publisher: Instituto Superior Tecnico, Lisbon, Portugal, 1997;

[2] Afgan, N., Carvalho, M.

Sustainability Concept, in book: Geothermal Energy for Developing Countries, ed., by Chandrasekharam, J., Byndshuh, A. A., Publisher: Bakema, Nederland, 2002;

[3] Naim Hamdia Afgan, Maria de Graca Carvalho

Sustainable Assessment of Energy Systems, Kluwer Academic Publisher, New York, 2000;

[4] Afgan., N., Maria Graca Carvalho

Quality Sustainability and Indicators of Energy Systems, Publisher: Begell house, inc., New York, Connecticut, Wallingford (U.K.), 2008;

[5] Naim Hamdia Afgan

Sustainable Resilience of Energy System, Nova publisher, New York, 2009;

ČASOPISI

[1] Afgan, H. N., Gobaisi, D., Carvalho, M., Cumo, M.

Sustainable Energy Development, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 2, 235-286, 1998;

[2] Afgan, N., Carvalho, M., Hovanov, N.

Multi Criteria Assessment of New and Renewable Energy Power Plant, Energy, 27(8), 759-775, 2000;

[3] Afgan, N., Carvalho, M., Hovanov, N.

Energy System Assessment with Sustainability Indicators, Energy Policy, 28, 603-612, 2000;

[4] Afgan, N., Carvalho, M., Hovanov, N.

Multi–criteria Assessment of Clean Air Technologies, Transaction of FAMENA XXVI-1, University of Zagreb, Zagreb, 2002;

[5] Afgan, N., Carvalho, M., Prstić, S., Bar-Cohen, A.

Sustainability Assessment of Aluminium Heat Sink Design, International Journal of Heat Transfer Engineering, USA, 2003;

[6] Naim H. Afgan, Maria G. Carvalho 

Sustainability assessment of hydrogen energy systems, International Journal of Hydrogen Energy, 29, 1327–1342, 2004;

[7] Naim H. Afgan, Maria G. Carvalho, Marina  P. Jovanović

Biomass-Fired Power Plant: The Sustainability Option, International Journal of Sustainable Energy, 2007;

[8] Marina Jovanović, Naim Afgan, Predrag Radovanović, Vladimir Stevanović

Sustainable development of Belgarde energy system, Energy, 34(5), 532-39, 2009;

[9] Marina Jovanović, Naim H. Afgan, Vukman Bakić

An analytical method for the measurement of energy system sustainability in urban areas, Energy, 35, 3909-3920, 2010;

[10] Marina Jovanović, Valentina Turanjanin, Vukman Bakić, Milada Pezo, Biljana Vučićević

  Sustainability estimation of energy system options that use gas and renewable resources for domestic hot water production, Energy, 36, 2169-2175, 2011;  

[11] Biljana Vučićević, Mladen Stojiljkovic, Naim Afgan, Valentina Turanjanin, Marina Jovanovic, Vukman Bakic

Sustainability assessment of residential buildings by non-linear Normalization procedure, Energy and Buildings, 58, 348-354; 2013   

[12] Biljana Vučićević, Marina Jovanović, Naim Afgan, Valentina Turanjanin

 Assessing the Sustainability of the Energy Use of Residential Buildings in Belgrade through Multi-criteria Analysis, Energy and Buildings, 69, 51–61, 2014;               

KONFERENCIJE

[1] Afgan Naim, Jovanović Marina, Carvalho Maria: "Sustainability Assessment of Solar Energy System", A Solar Harvest Growing Opportunities, International SolarEnergy onference, Proceedings on CD ROM, USA, Portland, Oregon, July 11-15, 2004;

[2] Naim H. Afgan, Marina Jovanović, Predrag Radovanović: Sustainability Assessment of Biomass Fired Power Plant", EVROPA Conference, New and Renewable Energy Sources for Sustainable Development, Evropa, Portugal, June 28-July 1, 2004;

[3] Naim H. Afgan, Predrag Radovanović, Marina Jovanović: "Assessment of Supplying Natural Gas Possibility in South East and Central Europe", Part 1',  Symposium Power Plants 2006, September 19-22, Vrnjačka Banja, Serbia, 2006;

[4] Naim H. Afgan, Predrag Radovanović, Marina Jovanović: "Assessment of Supplying Natural Gas Possibility in South East and Central Europe", Part 2, Symposium Power Plants 2006, September 19-22, Vrnjačka Banja, Serbia, 2006;

[5] Jovanović Marina, Afgan Naim, Radovanović Predrag, Stevanović Vladimir: "Sustainable Development of Belgrade Energy System", 4th Dubrovnik Conference on Sustainable Development of Energy, Water and Environment Systems, CD:No23, Dubrovnik, Croatia, Jun 4-8, 2007;

[6] Marina Jovanovic, Naim H. Afgan, Vukman Bakic, Valentina Turanjanin,  Milada Pezo: "The evaluation of energy scenarios sustainability by the method of multicriteria decision making: The case of Belgrade City", Process Integration for Sustainable Development, 18th International Congress of Chemical and Process Engineering, Prague, Chech Republic, 24th-28th August, 2008;

[7] M. Jovanović, V. Turanjanin, V. Bakić, M, Pezo, B. Vučićević: "Sustainability Estimation of Energy System Options Which Use Gas and Renewable Resources for Domestic Hot Water Production", 5^th Dubrovnik Conference on Sustainable Development of Energy Water and Environment Systems, Proceedings on CD, Dubrovnik, Croatia, September-October 2009;

[8] Marina Jovanović, Biljana Vučićević, Valentina Turanjanin, Vuk Spasojević: "Determination of energy indicators in the household sector with aim to sustainable development of urban areas", International Conference 'Power Plants 2010', Proceedings on CD, Vrnjačka Banja, Serbia, October, 2010;

[9] Biljana Vučićević, Marina Jovanović, Valentina Turanjanin, Vukman Bakić: "Sustainability assessment of residental building energy system in Belgrade", 10th International Conference for Enhanced Building Operations (ICEBO 2010), Energy Efficiency Applications for Sustainable Development, Kuwait, 26-28 October, 2010;

[10] Marina Jovanović, Naim H. Afgan, Valentina Turanjanin, Biljana Vučićević, Vukman Bakić, "Evaluation of Sustainability Indicators for Residential Buildings", 6th Dubrovnik Conference on Sustainable Development of Energy, Water and Environment Systems, Proceedings on CD, Dubrovnik, Croatia, 25-29, september, 2011;

[11]  Biljana Vučićević, Naim H. Afgan, Valentina Turanjanin, Marina Jovanović, Vukman Bakić: "Non-Linear Method for Sustainability Assessment of Residential Building", 6^thDubrovnik Conference on Sustainable Development of Energy, Water and Environment Systems, Proceedings on CD, Dubrovnik, Croatia, 25-29, september, 2011;

[12] Biljana Vučićević and M.Stojiljković, Naim H. Afgan, Valentina Turanjanin, Marina Jovanović: "Residential Building's Sustainability by non-linear normalization", 15th Symposium on Thermal Science and Engineering of Serbia, Proceedings on CD, Sokobanja, Serbia, 18-21 October, 2011;

[13] Biljana Vučićević, Marina Jovanović, Valentina Turanjanin: "Sustainability Assessment of Different Heating System Options for Single Family House by Multi-Criteria Analysis", 17^th Symposium on Thermal Science and Engineering of Serbia, p.p.474-479,  Serbia, Sokobanja, 20. – 23. October, 474-479, 2015;

[14] Valentina Turanjanin, Biljana Vučićević, Marina Jovanović, Sandra Stefanović, "The environmental indicators related to indoor air quality in schools", 16th Symposium on Thermal Science and Engineering of Serbia, Proceedings on CD, Sokobanja, Serbia, 22-25 October, 2013; 

[15] Biljana Vučićević, Marina Jovanović, Valentina Turanjanin, "Sustainability Assessment of Different Heating System Options for Single Family House by Multi-Criteria Analysis", 17^th Symposium on Thermal Science and Engineering of Serbia, Proceedings at website: http://simterm.masfak.ni.ac.rs/index-en.html, p.p.474-479, Serbia, Sokobanja, 20. – 23. October 2015., 474-479; 

[16] Predrag Škobalj, Marina Jovanović, Biljana Vučićević, Valentina Turanjanin, Mirjana Kijevčanin, "Application of multi-criteria assessment in decision-making proces in planning of sustainable development of energy system options", 1^st International Conference on Multidisciplinary Engineering Design Optimization MEDO 2016, Belgarde, 14-16 September 2016;

[17] Marina Jovanović, Biljana Vučićević, Valentina Turanjanin, Ivan Lazović, Marija Živković, "Sustainability assessment of Serbian school buildings by ASPID method", The 1st International Conference on buildings, energy, systems and technology, BEST 2016, Belgrade, Serbia november, 2-4, 2016;

DOKTORSKE DISERTACIJE

 [1] Marina Jovanović

Održivi razvoj energetskog sistema Beograda, Univerzitet u Beogradu,

Mašinski fakultet, Beograd, Srbija, 2009

[2] Biljana Vučićević

Analiza i ocena održivog razvoja energetskog sistema u zgradarstvu

Univerzitet u Nišu, Mašinski fakultet,  Niš, Srbija, 2014

PREDAVANJA

[1]  Afgan, H. N., Berkovski, B., Cumo, M., Naso, V., Distant Learning in Energy Engineering Education UNESCO,  July 1996;

[2] Marina Jovanović, Predavanje po pozivu pod nazivom: ''Energetski indikatori održivog razvoja'' je izloženo 21.05.2010. u Beogradu na poziv Ministarstva rudarstva i energetike RS u okviru realizacije projekta (Projekat 2070413) u Palati Srbije u Beogradu 20 i 21 maja 2010:

 ''Studija o izgradnji kapaciteta u oblasti strateškog planiranja u energetskom sektoru Republike Srbije''

 http://www.drustvo-termicara.com/resources/files/df58364.pdf

sredstvima donacije Kraljevine Norveške i imalo je za cilj da se analiziraju potrebe i mogućnosti izgradnje kapaciteta i adekvatnih insitucija, uvažavajući postojeću institucionalnu organizovanost u oblasti strateškog planiranja u energetici, u Republici Srbiji;

Kontakt